یکی از نکات تاریخی که گاهی ذهنم را به خود مشغول میکرد این بود که جناب شاه بالاخره یک انسان بوده و ادعای زعامت و دلسوزی برای یک مملکت را داشته. یک انسان لااقل در قبال پدر خودش حس تعهد و علقه دارد و از ظلم به او ناراحت شده و درصدد جبران آن بر می آید.
برایم عجیب بود در کل زندگی محمدرضا شاه پهلوی، یک بار ندیدم موضعی رسمی بر ضد کشور انگلیس گرفته باشد. او با چشم خود دید که دولت بریتانیا دست به اشغال خاک میهن زد، قحطی و مشکلات مختلف را برای مردم به بار آورد، پدر او را از سلطنت ساقط کرد و به تبعید فرستاد تا اینکه نهایتا در نقطه ای دوردست مرد. اینها را محمدرضا دید باز هم حاضر نشد بر ضد انگلیس ولو در حد یک جمله حرفی اعتراضی بزند که مثلا چرا با مردم و خاک کشور ما چنین کردید؟ این چه بلایی بود سر پدر من درآوردید؟ و... چقدر ممکن است یک مرد بی غیرت و اخته باشد؟
این روزها مشغول خواندن کتاب خاطرات دنیس رایت کاردار و سفیر اسبق بریتانیا در ایران هستم. این کتاب توسط واحد تاریخ شفاهی بخش فارسی دانشگاه هاروارد در مصاحبه با دنیس رایت منتشر شده است. ناشر ایرانی هم یک جورهایی در مقدمه کتاب فهمانده که خیلی هم با سیاستهای جاری کشور همراه نیست؛ بگذریم.
دنیس رایت در صفحه 62 این کتاب میگوید:
"... به هر حال ما مجادله کلامی دشواری داشتیم، چون شاه خیلی فوری به من گفت که از آنجا که او تجهیزاتی که استحقاقش را داشته نگرفته، از پیمان بغداد و متحدانش مأیوس شده. ترکها و حتی افغانها، که در پیمان هم نبودند، بهتر عمل می کردند و این بود که او مأیوس شده بود و می خواست با روسها وارد پیمان شود. من هم گفتم که اگر او این کار را بکند، پیش از هر چیز این پایان پیمان بغداد خواهد بود و این را گفتم که نهایتاً این پایان پادشاهی شما خواهد بود! روسها پادشاهان را دوست ندارند. او گفت شما مانند یک زن نشانده (موقت) با من رفتار می کنید. یادم هست که به او گفتم خب اعلیحضرت، اگر زنان نشانده رفتار خوبی داشته باشند، گاه گاه پالتو پوست خزی هم نصیبشان می شود!"
توجه داشته باشید که گفتگوی فوق مربوط به زمانی است که دنیس رایت کاردار بوده و هنوز به سمت سفیری بریتانیا منصوب نشده بود. این طرز صحبت کردن یک دیپلمات انگلیسی در سطح کاردار با مقام اول مملکت ماست که بوی تحقیر و تهدید آن بلند است. یکی از مهمترین دستاوردهای انقلاب اسلامی -فارغ از نقدهایی که به بعضی عملکردها و رویکردها وارد است- همین نفی سلطه استکبار و نه گفتن به ابرقدرتهاست تا اجانب برای مسئولان ما تصمیم نگیرند. قبلا در خاطرات مرحوم امینی که توسط کیهان لندن منتشر شده خوانده بودم که خودش میگفت با پشتیبانی آمریکا به رغم مخالفت شاه به عنوان نخست وزیر ایران تعیین شده بود!
مطلبی که میخواستم خدمتتان عرض کنم تا این جای کار تمام شد؛ اما اگر زحمتی نیست این چند خط را هم از صفحه 58 خاطرات دنیس رایت بخوانید، بدک نیست. تحلیل و تفسیرش هم با شما. او بعد از یک گردش کامل در ایران و سنجش تفکر و دیدگاههای مردم جهت تهیه گزارش به لندن اینگونه میگوید:
" من برگشتم و جداً توصیه کردم که به خاطر سوءظن ایرانیان که به قرن نوزدهم و آنچه کنسولها در کشورشان کرده بودند، به ویژه در جنگ اول و دوم جهانی و زمانی که سر و کار آنها با قبایل افتاد و مواردی مانند آن بر می گشت، ما نباید هیچ کنسولگری را بازگشایی کنیم، مگر جاهایی که جوامع بریتانیایی بزرگی باشند، که آن زمان هم چنین نبود، به استثنای خرمشهر که گفتم فکر میکنم باید به خاطر صنعت نفت و اینکه در دست داشتن نبض افکار عمومی در خوزستان خیلی مهم است، آنجا کسی را داشته باشیم. این توصیه پذیرفته شد..."
