خرمشهر هرگز سقوط نکرد!

مقدمه: در بررسی تاریخ جنگ هشت ساله ای که رژیم بعث عراق با پشتیبانی مستقیم 36 کشور1 بر ضد نظام نوپای اسلامی ایران آغاز کرد، نبردهای خرمشهر از جایگاه مهمی برخوردار است. عراق با محاسبات مادی خود مدعی بود که ایران تاب تحمل حملات ارتش آماده رژیم بعث را نداشته و در مدت زمانی اندک، به آن چه عراق می خواهد تن خواهد داد. خرمشهر، اما به باتلاقی برای ماشین جنگی متجاوزین تبدیل شد. مقاومت مثال زدنی مردم و مدافعان خرمشهر به جهانیان نشان داد که ورای محاسبات مادی آنان، عناصر دیگری نیز در ساحت اعتقادات و باورهای مردمی وجود دارد که می تواند مناسبات بین المللی را به گونه ای دیگر رقم بزند. مقاومت جانانه در خرمشهر برای تفهیم اشتباهات استراتژیک دشمنان ایران اسلامی که سودای فتح چند روزه خوزستان و شکست نظام جمهوری اسلامی را در سر می پروراندند، نقشی بسزا دارا بود.

عناصر مقاومت:

پیش از شناخت عناصر مؤثر در ناکامی های دشمن، با نیم نگاهی به شرایط حاکم بر فضای آن روز ایران، می توان بزرگی حماسه مدافعان خرمشهر را بهتر نشان داد. نباید از یاد برد که ایران اسلامی در آن روزها که هنوز اوایل دوران تثبیت خود را می گذراند، با توطئه های عجیب و پیچیده ای از سوی اذناب وابسته به شرق و غرب مواجه بود. اختلاف و کارشکنی برخی مسئولین دولت موقّت، کودتای نوژه و قطب زاده و ....، ترورهای هر روزه و بمب گذاری های مکرر منافقین، فتنه های قومی و جدایی طلبانه در برخی مناطق کشور مانند خوزستان، کردستان، آذربایجان، بلوچستان و ترکمن صحرا، مشکلات داخلی ارتش جمهوری اسلامی با توجه به پاکسازی برخی عناصر وابسته و مباحث مشکوک پیرامون انحلال ارتش2، تحریم های سیاسی و اقتصادی، عدم آمادگی لازم و فقدان آموزش های مورد نیاز نیروهای دیگر یگان های تازه تأسیس مسلح مانند سپاه و کمیته و از همه مهم تر عدم اعتقاد فرمانده وقت کل قوا به دفاع از خرمشهر که باعث قطع ارسال کمک به مدافعان این نقطه گردید و .... از جمله موانعی بود که محاسبات مادی دشمن را به واقعیت نزدیک می ساخت.

" هنگام هجوم عراق، آرایش نظامی قوی در مرزها وجود نداشت. تنها نیروی حاضر در منطقه، لشکر 92 زرهی اهواز بود که رزمندگان آن با تمام مشکلات مجبور بودند از دهلران تا آبادان گسترش یافته و در مقابل شش لشکر بسیار مجهز عراقی مقاومت کنند. با پیشروی عراق به طرف اهواز، انبار مهمات لشکر 92 به طرز مرموزی منفجر شد." 3

بر اساس آن چه بیان شد، نتیجه بدیهی ضعف در قوای دفاعی و جنجال های سیاسی گروه های داخلی، می توانست شکست و عقب نشینی فوری از مواضع دفاعی باشد. برخلاف آن چه پیش بینی می شد حماسه دفاع از خرمشهر و مقاومت تاریخی و سرنوشت ساز مدافعان این شهر، مجموعه اهداف آشکار و پشت پرده تهاجم به مرزهای ایران را دچار چالش جدی نمود. برای شناخت مهم ترین مؤلفه های شکل گیری باور مقاومت در خرمشهر باید دو عنصر اساسی را بیشتر مدّ نظر قرار داد:

الف- خودباوری

بی تردید آن چه باعث شکست ارتش های جهان در جنگ های طول تاریخ بوده، خودباختگی و ترس از دشمن به خصوص در ذهن فرماندهان و رهبران بوده است. برخلاف سلاطین دنیازده و خودباخته، حضرت امام خمینی (ره) به عنوان رهبری بزرگ و بی نظیر که تمام کلمات فرامین و توصیه هایش در عمق باور مردم جای می گرفت، بی اعتنا به داشته های مادی جهانخواران و به رغم نابرابری مشهود توان رزمی طرفین نبرد، ابهت دشمن را در پرتو توکّل به پروردگار متعال ناچیز برشمرد. "من از ملت بزرگ ایران خواهانم که در هر مسئله ای که پیش می آید قوی باشند، قدرتمند باشند، متکی به خدای تبارک و تعالی باشند و از هیچ چیز باک نداشته باشند. ما از آن قدرت های بزرگ نترسیدیم. این (صدام) که قدرتی ندارد، عراق که چیزی نیست."4

توسعه این اعتقاد قلبی و اطمینان به نصرت الهی در باور عموم، روح مقاومت و پایداری در قبال دشمن را در دل و جان مردم این سرزمین دمید و رگ غیرت آنان را برای دفاع از حریم کشورشان به جوش آورد. نشریه گاردین از قول یک دهقان پیر نوشت "ما با چنگ و ناخن به این زمین خواهیم چسبید. اگر آنها (ارتش عراق) همه چیز را نابود کنند، ما در چادرها خواهیم خوابید. بعد باز خواهیم گشت و همه چیز را چون ویتنام خواهیم ساخت. سپس می گوید: این مقایسه اتفاقی نیست و همه مردم در اینجا می گویند که امپریالیسم آمریکا پشت صدام حسین است."5

خبرنگار دیگری نیز گزارش داد "در خرمشهر و آبادان کودکان بسیاری اغلب در کنار پدرانشان در جنگ شرکت داشته اند و یکی از آنها که 14 ساله بود با افتخار برای خبرنگاران غربی تعریف کرد که چگونه با دو کوکتل مولوتف تانک عراقی را منهدم کرده است."6

حضرت امام (ره) با مشاهده ایستادگی تاریخی مردم در مقابل متجاوزان در توصیف جهاد مؤمنانه آنان می فرمایند " آن چه برای اینجانب غرورانگیز و افتخارآفرین است، روحیه بزرگ و قلوب سرشار از ایمان و اخلاص و روح شهادت طلبی این عزیزان، که سربازان حقیقی ولی الله الاعظم ارواحنافداء هستند، می باشد. این است فتح الفتوح."7

ب- اتحاد

یکی دیگر از مسائلی که در پرتو اعتقاد به اصل ولایت فقیه رقم خورد و ناکامی دشمن در دستیابی به اهدافش را به دنبال داشت، اتحاد گروه های مردمی بود. "آنچه را که رهبران عراق از نظر دور نگاه داشتند، ظرفیت و آمادگی مردم ایران و جمع آمدنشان به دور مظاهر انقلابشان، یعنی امام بود که هنوز در شور و هیجان یک رستاخیز مذهبی و سیاسی هستند."8 یک تحلیل گر غربی نیز با رصد فضای حاکم بر دفاع مقدس، وحدت ملت ایران را اینگونه ارزیابی کرد "یک نیروی عجیب و غریب نظامی از سربازان حرفه ای، روحانیون، شبه نظامیان محلی و بچه های مدرسه ای نوجوان سیزده ساله را با یک التهاب اسلامی شدید به یکدیگر متصل کرده است ..."9

تابلوی معروف "خرمشهر، جمعیت 36 میلیون"! شاهکارهنرمند شهید بهروز مرادی را نباید تنها یک ابتکار تبلیغاتی دانست. در واقع نیز چنین بود که دولت مزدور عراق نه فقط جغرافیای خرمشهر که کلیّت حریم ایران سرافراز را نشانه رفته و بر اساس ادعای اولیه خود به چیزی کمتر از شکست کامل حاکمیت ایران که شرط آن پیشروی ارتش بعث در عمق مناطق مرکزی این سرزمین بود، قناعت نمی کرد. نخست وزیر وقت عراق تأکید داشت "این جنگ به خاطر قرارداد 1975 و یا چند صد کیلومتر و نصف اروند نیست. این جنگ به خاطر سرنگونی رژیم جمهوری اسلامی است."10

اگر چه دفاع در خرمشهر سی و پنج روز به طول انجامید و دشمن توانست برای مدتی این شهر را به اشغال خود درآورد؛ ولی همان طور که گفته شد با توجه به شواهد موجود، دشمن هیچ تصوّری از مقاومت مردمی در این شهر نداشته و از این رو خیال پردازانه درصدد تصرف کل استان خوزستان و سپس شکست نظام اسلامی ایران بود. دفاع در خرمشهر تمام رؤیاهای کور دشمن را باطل ساخت و از سوی دیگر به رزمندگان جبهه حق این نکته را اثبات کرد که به رغم همه کاستی های مادی می توان دشمنی قدرتمند و ارتشی مجهز و برخوردار از پشتیبانی های جهانی را زمینگیر نمود و با همّتی بلند به شکست واداشت. از این منظر، آزادسازی خرمشهر قهرمان را نیز باید مرهون فرهنگی دانست که بر مبنای مقاومت سی و پنج روزه در خرمشهر فراگیر شد و حریم باورهای رزمندگان جبهه ایمان را درنوردید و موازنه قدرت در خطوط مقدم نبرد به گونه ای رقم زد که پس از مدتی نه تنها خرمشهر و دیگر مناطق اشغال شده به دامان میهن بازگشت، بلکه این بار این دولت عراق بود که باید حلبچه و بندر استراتژیک فاو – به عنوان تنها راه ارتباطی این کشور با آبهای آزاد – را در زیر پای رزمندگان تربیت شده در مکتب ایمان و حماسه می دید. "در اردوگاه های اسرای ایرانی افرادی را دیدیم که قاطعانه برای فدا کردن جان خود در راه اعتقاداتشان آمادگی داشتند. آن منظره منادی جنگ جهانی چهارم بود که ما فقط درک نامشخصیی از آن در ذهن داریم. اعتقادات مذهبی این افراد برای سوق دادن آنان به سوی انجام کارهایی که به طرز غیرقابل باوری سخت بود، نقش بسزایی داشت."11

1-      لایه های پنهان جنگ، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس

2-      منصوری لاریجانی، تاریخ دفاع مقدس، ص 60

3-      حسن رحیمی، از سقوط گنجه تا فتح خرمشهر، ص150

4-      صحیفه نور، جلد13، ص 232

5-      نشریه گاردین، 22/7/1359

6-      همان، 24/7/1359

7-      صحیفه نور، جلد13، ص 289

8-      تایمز مالی، 9/2/1981

9-      نیویورک تایمز، 18/1/1361

10-  طه یاسین رمضان نخست وزیر عراق، لایه های پنهان جنگ، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس

11-  کنت دمارانش (رئیس سابق سازمان جاسوسی فرانسه)، جنگ جهانی چهارم، دیپلماسی و جاسوسی در عصر خشونت، انتشارات اطلاعات